Koła gospodyń wiejskich:
dawniej i dziÅ›
PoczÄ…tki kóÅ‚ gospodyÅ„ wiejskich siÄ™gajÄ… II poÅ‚owy XIX wieku. WÅ›ród spoÅ‚ecznie aktywnych i coraz lepiej wyksztaÅ‚conych kobiet pojawiÅ‚a siÄ™ inicjatywa samoorganizacji, której celem byÅ‚o gÅ‚ównie szerzenie oÅ›wiaty, wzajemna pomoc i podnoszenie poziomu życia mieszkaÅ„ców wsi.
​
Od 1918 roku owe prężnie rozwijajÄ…ce siÄ™ na terenie caÅ‚ego kraju oddolne formy organizacyjne zaczÄ™to powszechnie nazywać "koÅ‚ami gospodyÅ„ wiejskich". DziaÅ‚aÅ‚y one jako organizacje pomocnicze w obrÄ™bie kóÅ‚ek rolniczych.
​
Pod koniec okresu międzywojennego wachlarz ich działalności był niezwykle szeroki. Koła zajmowały się oświatą, podejmowały inicjatywy o charakterze społeczno-kulturalnym. Promowano czytelnictwo, organizowano wycieczki, pokazy prac i imprezy towarzyskie. Realizowano kursy higieny oraz zajęcia z zakresu żywienia i udzielania pierwszej pomocy.
​
W 1939 roku na terenie Polski funkcjonowaÅ‚o okoÅ‚o 4 200 kóÅ‚ zrzeszajÄ…cych blisko 100 tysiÄ™cy czÅ‚onkiÅ„.
Narwianki zawsze byÅ‚y kobietami niezwykle aktywnymi. Fotografie pochodzÄ… ze zbiorów NarwiaÅ„skiego OÅ›rodka Kultury.
Po wojnie popularność KGW sukcesywnie rosÅ‚a. Oprócz swoich tradycyjnych funkcji, organizacje te zaczęły odgrywać znaczÄ…cÄ… rolÄ™ w dystrybucji trudno dostÄ™pnych dóbr, takich jak np. pasza i drób.
Niektóre koÅ‚a szeroko wÅ‚Ä…czaÅ‚y siÄ™ również w kultywowanie tradycji kulinarnych, folkloru i dziedzictwa kulturowego swoich maÅ‚ych ojczyzn. Organizowano zabawy i spotkania folkowe, na których prezentowano tradycyjnÄ… dla danego regionu obrzÄ™dowość.
Szczególny rozkwit nastÄ…piÅ‚ w latach 70. ubiegÅ‚ego wieku, a później w okresie po stanie wojennym. Na przeÅ‚omie lat 50. i 60. funkcjonowaÅ‚o w Polsce blisko 8 400 kóÅ‚ gospodyÅ„ wiejskich zrzeszajÄ…cych okoÅ‚o 160 tysiÄ™cy osób, podczas gdy pod koniec lat 80-tych byÅ‚o ich już prawie 35 700 z niemal 1,2 milionem czÅ‚onków.
Lata 90-te okazaÅ‚y siÄ™ dla KGW dość problematyczne. Ich forma organizacyjna coraz sÅ‚abiej przystawaÅ‚a do nowych, posttransofmacyjnych wymogów rynkowo-administracyjnych. KoÅ‚a traciÅ‚y wsparcie instytucjonalne, a nawet zaczÄ™to postrzegać je jako relikt minionej epoki.
W 1998 roku na terenie kraju działało około 25 900 KGW, a w 2003 roku już niespełna 18 200. Jednak im dalej w XXI wiek, koła zdają się odzyskiwać swoją popularność.
Trend ten zasadniczo wzmocniÅ‚a nowa ustawa z dnia 9 listopada 2018 roku o koÅ‚ach gospodyÅ„ wiejskich, która weszÅ‚a w życie 29 listopada 2018 roku.
Do tej pory formalnie dziaÅ‚ajÄ…ce KGW wchodziÅ‚y w skÅ‚ad kóÅ‚ek rolniczych i nie posiadaÅ‚y osobowoÅ›ci prawnej, z wyjÄ…tkiem sytuacji, kiedy rejestrowaÅ‚y siÄ™ jako stowarzyszenia. Taka regulacja znaczÄ…co ograniczaÅ‚a perspektywy pozyskiwania wsparcia finansowego oraz możliwość prowadzenia legalnej sprzedaży wÅ‚asnych wyrobów na różnego rodzaju jarmarkach, targach i imprezach plenerowych.
Gotowanie z Kołem Gospodyń Wiejskich w Narwi. Listopad 2022.
Tymczasem nowa ustawa z 2018 roku wprowadziÅ‚a trzeciÄ… - poza KGW dziaÅ‚ajÄ…cymi przy kóÅ‚kach rolniczych oraz KGW zarejestrowanymi jako stowarzyszenia - formÄ™ organizacji. DziÄ™ki rejestracji w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa koÅ‚a gospodyÅ„ wiejskich zyskiwaÅ‚y osobowość prawnÄ….
W myÅ›l ustawy "koÅ‚o gospodyÅ„ wiejskich" to "dobrowolna, niezależna od administracji rzÄ…dowej i jednostek samorzÄ…du terytorialnego, samorzÄ…dna spoÅ‚eczna organizacja mieszkaÅ„ców wsi, wspierajÄ…ca rozwój przedsiÄ™biorczoÅ›ci na wsi i aktywnie dziaÅ‚ajÄ…ca na rzecz Å›rodowisk wiejskich".
Nowe rozwiązania prawne umożliwiają kołom prowadzenie legalnego handlu własnymi wyrobami oraz pozwalają ubiegać się o dotacje celowe z budżetu państwa, przeznaczone na realizację zadań statutowych.
​
Pozyskiwane finansowanie można wykorzystać m. in. na działalność społeczno-wychowawczą i oświatowo-kulturalną w środowiskach wiejskich, wsparcie rozwoju przedsiębiorczości kobiet, poprawę jakości ich życia na wsi, rozwijanie i upowszechnianie racjonalnych metod prowadzenia gospodarstw domowych, czy też rozwijanie kultury ludowej z naciskiem na kulturę regionalną i lokalną.
Pole dla kreatywnoÅ›ci jest tu bez wÄ…tpienia szerokie. Tym bardziej, że nie istnieje żaden sztywny wzorzec dziaÅ‚alnoÅ›ci KGW. W zależnoÅ›ci od potrzeb i warunków panujÄ…cych w danej miejscowoÅ›ci, dziaÅ‚alność kóÅ‚ może być w praktyce wypeÅ‚niona dowolnÄ… treÅ›ciÄ…, bez wzglÄ™du na to, czy bÄ™dzie to aktywność kulturalna, spoÅ‚eczna, sportowa, czy po prostu - jak w przypadku mniej sformalizowanych grup - zwyczajna chęć regularnych spotkaÅ„ i aktywne spÄ™dzanie wolnego czasu.
KGW w Narwi. Wspólne pieczenie ciasteczek z dziećmi. KwiecieÅ„ 2022.
Zbiórka na rzecz Hospicjum Proroka Eliasza w Makówce. Październik 2021.
Warsztaty rękodzieła Bożonarodzeniowego. Grudzień 2021.
Wydaje się, że koła gospodyń wiejskich przeżywają obecnie ponowny rozkwit a stereotyp leciwych pań, dziergających na drutach w takt muzyki z przaśnego festynu, definitywnie przebrzmiewa.
CzÅ‚onkinie kóÅ‚ to kobiety aktywne, ambitne i kreatywne, o różnym statusie zawodowym i życiowym, które chcÄ… dziaÅ‚ać na rzecz zaspokajania potrzeb mieszkaÅ„ców wsi i caÅ‚ej spoÅ‚ecznoÅ›ci lokalnej.
Na realizacjÄ™ najbardziej nieszablonowych pomysÅ‚ów potrafiÄ… zdobywać Å›rodki z funduszy paÅ„stwowych, a nawet unijnych. InicjujÄ… przeróżne wydarzenia: od wyjazdów krajoznawczych, pikników, biesiad, akcji charytatywnych i przedsiÄ™wzięć kulinarnych, po kultywowanie regionalnej obrzÄ™dowoÅ›ci, wspóÅ‚pracÄ™ z lokalnymi podmiotami, przekazywanie praktycznych umiejÄ™tnoÅ›ci mÅ‚odym pokoleniom i uczestnictwo w rozmaitych konkursach.
​
Trudno wyobrazić sobie jakiekolwiek ważne wydarzenie na terenie miejscowoÅ›ci, a nawet caÅ‚ej gminy, które mogÅ‚oby odbyć siÄ™ bez udziaÅ‚u koÅ‚a. ZwÅ‚aszcza, że KGW nawiÄ…zujÄ… zwykle bliskie relacje z samorzÄ…dem lokalnym, budujÄ…c mocne partnerstwo z instytucjami w okolicy - bibliotekami, szkoÅ‚ami, domami kultury.
​
Jednak KGW tworzÄ… nie tylko panie. Organizacja, choć damska w nazwie, od poczÄ…tku pozostaje otwarta na mÄ™skÄ… energiÄ™. I jakkolwiek wiÄ™kszość panów raczej nie garnie siÄ™ do oficjalnego czÅ‚onkostwa, potrafiÄ… oni wesprzeć i docenić pomysÅ‚y oraz dobrodziejstwa pracy kobiecych rÄ…k.
Panie z KGW w Narwi sadzą bratki w centrum w Narwi. Kwiecień 2021.
Wycieczka krajoznawcza do Warszawy. Maj 2022.
Pomimo, że kobiety zrzeszone w koÅ‚ach nierzadko muszÄ… mierzyć siÄ™ z przeróżnymi trudnoÅ›ciami wewnÄ™trznymi i zewnÄ™trznymi, zawsze wnoszÄ… jakość, wigor i koloryt do życia spoÅ‚ecznego wsi. Ich obecność i potrzeba dziaÅ‚ania na rzecz Å›rodowisk wiejskich jest bezdyskusyjna. Tym bardziej, że wieÅ› powraca do Å‚ask Å›wiata, coraz bardziej udrÄ™czonego mrocznymi stronami technologii.
Presja i wzrastajÄ…ce tempo życia, które odrywa nas od natury i pozbawia wewnÄ™trznego spokoju sprawia, że ludzie lgnÄ… do wsi, poszukujÄ…c wytchnienia i wewnÄ™trznej harmonii.
To niewÄ…tpliwie dodatkowy bodziec dla podejmowania staraÅ„, aby Å›rodowiska wiejskie tÄ™tniÅ‚y życiem, zachowujÄ…c równowagÄ™ pomiÄ™dzy dotrzymywaniem kroku zmianom kulturowo-cywilizacyjnym, a pielÄ™gnowaniem swoich wÅ‚asnych tradycji, tożsamoÅ›ci i historii.
To jednoczeÅ›nie unikalna przestrzeÅ„ dla ujawniania wÅ‚asnego potencjaÅ‚u, nabywania nowych kompetencji i pogÅ‚Ä™biania kapitaÅ‚u kulturowego - jednym sÅ‚owem - niezaprzeczalna okazja do rozwoju osobistego kobiet wiejskich, również, a szczególnie w sÅ‚użbie spoÅ‚ecznoÅ›ci lokalnej.
Literatura:
​
-
Biejat M., Wójcikowska K., O roli tradycji we wspóÅ‚czesnej dziaÅ‚alnoÅ›ci kóÅ‚ gospodyÅ„ wiejskich, "WieÅ› i Rolnictwo", Nr 1.2 (166.2), 2015.
-
KoÅ‚a GospodyÅ„ Wiejskich nie tylko od kuchni. Raport z badania, Pracownia BadaÅ„ i Innowacji SpoÅ‚ecznych „Stocznia”, Warszawa 2014.
-
Matysiak I., KoÅ‚a GospodyÅ„ Wiejskich i ich funkcje w kontekÅ›cie specyfiki trzeciego sektora w wybranych spoÅ‚ecznoÅ›ciach, (w:) B. Burdowska (red.), Kobiety – feminizm – demokracja, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 2009.
-
PoszepczyÅ„ski J., Historia KóÅ‚ek Rolniczych, KóÅ‚ GospodyÅ„ Wiejskich na ziemiach polskich: 1862–2012. Sto pięćdziesiÄ…t lat KóÅ‚ek Rolniczych na ziemiach polskich, Fundacja Plon, Warszawa 2012.
-
J. Sawicka, Koła Gospodyń Wiejskich jako społeczno-zawodowa organizacja kobiet, "Wieś i Rolnictwo", nr 2 (91).